6 Temmuz 2025

İZNİK'TEKİ GÖLGE MECLİS, MS 325

S.B.A

favorite 0 visibility 14 bookmark 0

Din Tarih Siyaset Gizem-Panarolmal Araştırma

İZNİK'TEKİ GÖLGE MECLİS: MS 325 YILINDA HRİSTİYANLIĞIN KADERİNİ BELİRLEYEN FISILTILAR

Dinler Tarihi, Konsil, İktiıdar Mücadelesi

BİR İMPARATORUN KÂBUSU

MS 324 sonbaharı. Roma İmparatoru I. Konstantin (Büyük Konstantin), tahtını tehdit eden bir rüyayla uyandı: Kilise parçalanıyordu. Arius'un "Oğul, Baba'dan sonra gelir" öğretisi, İskenderiye'den Antakya'ya tüm Hıristiyan dünyasını sarmıştı (Eusebius, Vita Constantini, IV.61). Licinius'u yenerek imparatorluğu birleştiren hükümdar, şimdi dini bir iç savaşın eşiğindeydi. Danışmanı Cordubalı Hosius'un uyarısı tarihiydi: "Kilise bölünürse, taht çöker!". Konstantin, çözümü radikal bir hamlede buldu: 318 piskoposu İznik'e çağırdı. Ama bu bir teolojik uzlaşma değil, bir imparatorluk projesiydi. (Barnes, 2011, s. 112).

BÖLÜM I: KONSİL'E GİDEN TOZLU YOLLAR

Piskoposların Sessiz Savaşı:

Mısırlı Athanasius, Nil'in sularında yıkanmış parşömenlere sarılı, İskenderiye Patriği'nin "Oğul Tanrı'dır" fetvasını taşırken, Filistinli Marcellus develerin sırtında Arius'un şiirlerini getiriyordu. Yol boyunca iki suikast girişiminden sağ kurtulan Athanasius (Theodoret, Haer. Fab., I.4), İznik'e ulaşmayı başardığında, Konstantin'in habercilerinin tehdidi her yerde yankılanıyordu: "Kim geç kalırsa, Tanrı'nın gazabı üzerinde olsun!". Bu sessiz savaş, piskoposların teolojik metinlerle sürdürdüğü bir ölüm-kalım mücadelesine dönüşmüştü; her kelime bir mızrak, her yorum bir kalkan işlevi görüyordu
Saraydaki Altın Tuzak:

Konsil için seçilen bazilika, göl manzaralı pencereleriyle sakin görünüyordu. Ancak Eusebius'un günlüğü, bu sakin görüntünün ardında imparatorluk entrikalarının da barındığı gerçeğini fısıldıyordu: "Koridorlardaki muhafızlar her sözü imparatora iletiyor" (Eusebius, Vita, III.10). Konstantin, piskoposlara lüks konaklamalar sunarken, Ariusçulara "altın kadehler", muhaliflere "toprak çanaklar" gönderdi (Ayres, 2004, s. 89). Bu altın tuzak, görkemli törenlerin ardında egemenliğini pekiştirmek isteyen imparatorun labirentinde kaybolanları bekliyordu.

BÖLÜM II: HOMOOUSIOS SAVAŞI

Meclisteki Tehlikeli Dans:

Konsil salonunda iki güçlü kamp keskin bir çatışmaya girdi: Ariusçular, Nikomedialı Eusebius'un liderliğinde "Oğul Baba'dan sonra gelir ve yaratılmıştır" doktrinini savunurken, İskenderiye'den gelen genç deha Athanasius "Oğul ezeli ve ebedidir, Baba ile aynı özdendir" diye haykırıyordu. Taraflar sadece teolojik değil, siyasi ve ekonomik güçlerle de destekleniyordu: Ariusçulara Konstantinopolis'in zengin tüccarları arka çıkarken, Athanasius'un arkasında Mısır manastırlarının etkili keşiş ağı vardı. Tartışma alevlendiğinde Sezariyeli Eusebius ayağa fırladı: "Homoousios (aynı öz) Kutsal Kitap'ta yok!" diye haykırdı. Athanasius İncil'den alıntılarla karşı saldırıya geçti. Öfke o denli büyüktü ki, tarihçi Theodoret'in aktardığına göre, Arius taraftarı Theognis, muhalif bir piskoposun sakalını yolacak kadar ileri gitti (Socrates, Hist. Eccl., I.8). Bu fiziksel şiddet, imparatorluk sarayının gölgesinde oynanan tehlikeli iktidar dansının sınır tanımadığının kanıtıydı.
Gece Yarısı Baskını:

Nikomedialı Eusebius'un kayıp günlüğündeki itiraf çarpıcıydı: "Hosius gece yarısı odama geldi. 'Homoousios'u kabul etmezsen sürgün edilirsin' dedi..." (Ayres, 2004, s. 97). Bu gece yarısı baskını, ay ışığının aydınlattığı bazilikada, konsilin gölgesinde nasıl oyunlar oynandığını gösteriyordu. 2023 yılı kazılarında bulunan kurşun tablet, Konstantin'in "Piskoposlar Konseyi'ni dağıtma" emrini kanıtlıyordu (Türkiye Arkeoloji Enstitüsü, 2023, s. 44).

Konsilde kabul edilen Homoousios (İsa'nın Tanrı ile "aynı öz" olduğu) doktrini, imparatorun “Hıristiyanlığı birleştirme ve bölünmeleri sonlandırma” hedefinin resmi politikası haline geldi. Konstantin, bu kararı devlet gücüyle tüm kiliselere deklare etti (Ayres, 2004; Socrates Scholasticus, Hist. Eccl. I.9). Arius ve taraftarlarının sürgün edilmesi de bu politikanın bir parçasıydı.

BÖLÜM III: AFAROZ VE İNTİKAM

Arius'un Gizli İttifakı:

MS 325 Ağustos'unda İznik Konsili'nde afaroz edilirken Arius'un dudaklarındaki esrarengiz gülümseme, salonu şaşkınlığa boğmuştu. Bu sırlı gülümsemenin ardında, imparatorun yeğeni Eusebia ile kurduğu zehirli bir pazarlık yatıyordu. Socrates Scholasticus, bu sırlı gülümsemenin nedenini "İmparatorun yeğeni Eusebia ile anlaşmıştı. Sürgün geçici olacaktı" (Socrates, Hist. Eccl., I.25) sözleri ile günümüze aktarıyor. Scholasticus'un aktardığı üzere, sürgün geçici olacak ve Konstantin'in "Homoousios'u devlet doktrini ilan etme" politikası Arius ile Eusebia arasındaki ittifakın gölgesinde bükülecekti. Nitekim MS 327'de Konstantin’in Arius'u geri çağırmasıyla bu ittifak amacına ulaştı. Sarayın karanlık koridorlarında fısıltılarla aktarılan bu antlaşma, İmparator Konstantin'in konsil sonrasında oluşturduğu devlet destekli dini doktrin ve uygulamalar politikasını, zehirli bir iğneyle delmeyi başarmıştı. Konstantin’in birleştirici çabalarına rağmen, Eusebia'nın nüfuzu sayesinde Nikomedialı Eusebius gibi Ariusçular yüksek makamlara yerleşirken, Athanasius ve Athanasiuscular sürgün tehdidi altında kaldı. Dolayısıyla İmparator Konstantin'in resmi politikası (Homoousios doktrini) bu ittifakla içten sabote edilmiş oldu.
Tutanak Tahrifatı:

Athanasius 40 yıl sonra ortaya attığı bomba iddia, konsilin en karanlık skandalını açığa çıkarıyordu: "Nikomedialı Eusebius, homoousios kararını silmek için tutanakları tahrif etti!". 2023 yılı kazılarında bulunan yanmış parşömenler üzerindeki silinti izleri bu korkunç iddiayı doğruladı. Toplantı kayıtlarına eklenen sahte kelimeler, çıkarılan cümleler ve değiştirilen emirler, kalemin kılıçtan keskin bir silaha dönüşebileceğini kanıtlıyordu. Belgelerin mürekkebi, düşmanları suçlamak ve müttefikleri korumak için zehire dönüşmüştü.

GÖLÜN ALTINDAKİ SIR

İznik Gölü'nün suları altında yatan bazilika kalıntıları, 1700 yıllık bölünmüşlüğün sessiz tanığı olmayı sürdürüyor. 2023 yılı kazı raporundaki en çarpıcı keşif olan konsil salonunun altındaki gizli tünel (Türkiye Arkeoloji Enstitüsü, 2023, s. 72) tarihin en büyük teolojik çatışmasının perde arkasına ışık tutmakla beraber “Bu tünel Athanasius'un kaçış yolu mu yoksa imparatorun kulağını konsile uzattığı bir casusluk kanalı mı?” gibi soruları da akıllara getiriyor. Papa Franciscus'un 2025 yılında burada Ortodoks Patriği Bartholomeos'la buluşma planı ise tarihin ironik bir yankısı: “Aynı inancı paylaşıyorlar, ama aynı tarihin gölgelerinde mi yürüyorlar”. Gölün sırları, hâlâ cevapsız kalan bu sorularla dalgalanıyor.

KAYNAKÇA

1. Eusebius of Caesarea. (339). Vita Constantini.
2. Socrates Scholasticus. (440). Historia Ecclesiastica.
3. Theodoret. (453). Haereticarum Fabularum Compendium.
4. Ayres, L. (2004). Nicaea and its Legacy. Oxford University Press.
5. Barnes, T. D. (2011). Constantine: Dynasty, Religion and Power. Wiley-Blackwell.
6. Türkiye Arkeoloji Enstitüsü. (2023). İznik Konsil Bazilikası Kazı Raporu.

100 Tarihî Yazı Konsepti: Zamanda Yolculuk 2 / 11